Ένας Ρωμαίος Αυτοκράτορας ήταν πιο προσγειωμένος από σένα.

Αυτό το post είναι μέρος του project: "Ποιο είναι το νόημα της ζωής;" Περισσότερες πληροφορίες θα βρείτε στο εισαγωγικό post.

Ο Μάρκος Αυρήλιος είχε hipster μούσι πολύ πριν από τους hipsters. Το μούσι του, με άλλα λόγια, ανήκει στην προ-χιπστορία.

Από αυτόν τον κόσμο πέρασαν δύο σημαντικοί άνθρωποι με το όνομα Μάρκος: Ο Σεφερλής, μεγάλος νεοέλληνας ποιητής και ο Αυρήλιος, ο πιο ενδιαφέρων Ρωμαίος αυτοκράτορας - φιλόσοφος.

Σεφέρης λέγεται; Σόρρυ... Φυσικά, με τον Σεφερλή (τον κωμικό) έχουμε ασχοληθεί πολλές φορές (μέσω του χιούμορ μου) οπότε μας μένει ο Αυρήλιος, που τυχαίνει να έχει και τεράστια σχέση με την αναζήτηση του νοήματος της ζωής.

«Οι άνθρωποι είναι φτιαγμένοι ο ένας για τον άλλον: Είτε δίδαξέ τους να είναι καλύτεροι, είτε άντεξέ τους» ~ Ο Μάρκος Αυρήλιος μιλάει για το σπάσιμο με τους ηλίθιους.

Ο Μάρκος Αυρήλιος είναι μια εξαιρετική περίπτωση γιατί συνδύασε την σημαντική του θέση (πλανητάρχης της εποχής) με το πνεύμα των Στωϊκών.

Η συγκεκριμένη φιλοσοφική σχολή ξεκίνησε στην Αρχαία Αθήνα από τον Ζήνωνα τον Κιτιέα, ο οποίος υποστήριζε πως στόχος μας ήταν ο ηθικός άνθρωπος που μπορούσε να ελέγξει τα συναισθήματά και τις πράξεις του - ένας συγκρατημένος, λογικός άνθρωπος που θα ζούσε την καλή ζωή, απαλλαγμένη από τον πόνο των υπερβολών.

Σήμερα ζούμε την στάνταρ πορεία της κοινωνίας στα τυφλά, χωρίς να αμφισβητούμε τον προκαθορισμένο δρόμο της ζωής. Στην αρχαιότητα, όμως, υπήρξαν ορισμένες σχολές φιλοσοφίας, που παρείχαν ένα πλήρες σύστημα για το “πως να ζήσεις τη ζωή σου” - προσπαθούσαν, με άλλα λόγια, να δώσουν νόημα στη ζωή.

Αυτή είναι μια πρακτική που λείπει από την δική μας εποχή - και όχι, δεν νομίζω πως οι θρησκείες μπορούν να καλύψουν αυτό το κενό.

Μπορούμε να πούμε ότι οι Στωϊκοί ήταν οι πρώτοι τύποι που έκαναν διαλογισμό, όχι με την zen, ασιατική έννοια με τα μουγκρητά, αλλά με ενδοσκόπηση στις σκέψεις τους, που επέτρεπε στον άνθρωπο να καταλαβαίνει τις αδυναμίες του, να τις ελέγχει και να προετοιμάζεται για τα άσχημα που θα μπορούσαν να του συμβούν στο μέλλον.

Η περίπτωση του Μάρκου Αυρήλιου έχει τεράστιο ενδιαφέρον γιατί είναι από τους λίγους ανθρώπους που κατάφερνε να αποδείξει τη φιλοσοφία του στην πράξη - παρά την θέση απόλυτης εξουσίας που είχε.

Ένας από τους μεγάλους Στωϊκούς φιλοσόφους, ο Επίκτητος, δίδασκε πως πρέπει να ασχολούμαστε μονάχα με όσα είναι στο χέρι μας (όπως η ηθική και οι πράξεις μας) και να μην βασανιζόμαστε με οτιδήποτε είναι πέραν από τις δυνάμεις μας. «Η βάση όλης της φιλοσοφίας» έλεγε «είναι η αυτογνωσία, το να συνειδητοποιήσουμε την άγνοια και την ευπιστία μας.»

Με άλλα λόγια, οι Στωϊκοί, ήταν ακριβώς αυτοί οι άνθρωποι που δεν έπαιρναν τον εαυτό τους υπερβολικά σοβαρά, που καταλάβαιναν την μικρότητά τους και τη θέση τους μέσα στον κόσμο ως κομμάτι του - και όχι ως επίκεντρο.

Η γάτα του Μάρκου Αυρήλιου: η λεγόμενη "Stoicat".

Ο Μάρκος Αυρήλιος έμαθε για τους Στωϊκούς μέσω ενός δασκάλου του και πολύ γρήγορα ταυτίστηκε με την προσγειωμένη φιλοσοφία τους για τη ζωή, ακόμη κι αν ήταν μέλος της αριστοκρατίας. Ο τύπος δεν είχε λόγο να το παίζει ταπεινός - θα μπορούσε απλά να οδηγάει το κάμπριο κάρο του και να ρίχνει γκομενάκια. Ήταν επιλογή του, όμως.

Και με ταπεινοφροσύνη, όταν οι καταστάσεις τον έφεραν εκεί, δέχτηκε τη θέση του στην βασιλική αυλή. «Αν είναι δυνατόν να ζήσεις γενικά κάπου, τότε εκεί μπορείς να ζήσεις και τη σωστή ζωή  - ακόμη κι αν αυτό το μέρος είναι το παλάτι» έγραφε, προσπαθώντας να κρατήσει την ηθική του ακεραιότητα ακόμη και μέσα σε μια θέση εξουσίας με τόσους πειρασμούς.

Ως αυτοκράτορας αγαπήθηκε ιδιαίτερα από τον λαό. Ενδιαφέρθηκε ειλικρινά για τα άπορα παιδιά, παρείχε ελευθερία λόγου και κρατούσε χαμηλά τους τόνους. Ακόμη και ως ηγέτης τα πήγε αρκετά καλά, αφού κέρδισε πολέμους και αντιστάθηκε σε προσπάθειες πραξικοπήματος. Η μετριοπαθής Στωική φιλοσοφία, δηλαδή, δεν αναιρούσε τις ηγετικές του ικανότητες.

Η ιστορία του έχει αρκετό ενδιαφέρον γενικότερα, μα πάνω απ' όλα τα 12 βιβλία του με τίτλο "Τα εις εαυτόν" που μας άφησε παρακαταθήκη - το προσωπικό ημερολόγιο, ουσιαστικά, ενός αυτοκράτορα που προσπαθούσε να παραμείνει προσγειωμένος και άμεμπτος από οτιδήποτε δεν ήταν στον έλεγχο του.

Οι στοχασμοί του Μάρκου Αυρήλιου, είναι ένα βιβλίο, γραμμένο στα Ελληνικά παρεμπιπτόντως, για το πως να είσαι καλός άνθρωπος - ακόμη κι αν είσαι ο άρχοντας της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Τόσο απλά. Και μετά βλέπω τον σεκιουριτά του κάμπινγκ να προσπαθεί να μου επιβάλλει την εξουσία του και χάνω κάθε πίστη στο είδος μας.

Όταν άλλοι βασιλιάδες έφτιαχναν επιβλητικούς τάφους και θάβονταν μέσα σε χρυσάφια (μήπως και τα κουβαλούσαν μαζί τους) ο Αυρήλιος στέκονταν μπροστά στον θάνατο σαν ένα μικρό μυρμήγκι, με απίστευτη ταπεινότητα και τον δέχονταν κάτι απολύτως φυσικό:

Εμείς ζούμε για μία στιγμή, μόνο για να ξεχαστούμε μετά σε μία τέλεια άγνοια. Δες πόσοι έχουν περάσει την ζωή τους σε μίση, πάθη, υποψίες… και τώρα είναι νεκροί, είναι μόνο στάχτη.

Οι Στωϊκοί συνήθιζαν να λένε "Φαντάσου..." - Ήταν η τεχνική του negative visualisation, όπου προετοιμάζονταν για τη χειρότερη περίπτωση, απλά για να εκτιμήσουν αυτά που έχουν:

Φαντάσου πως είσαι νεκρός και πως έχεις ολοκληρώσει τη ζωή σου μέχρι ακριβώς την παρούσα στιγμή. Ε, τώρα ζήσε σύμφωνα με τη φύση το υπόλοιπο που σου χαρίζεται.

Οι ιδέες του Μάρκου Αυρήλιου για τον θάνατο ήταν βασικός πυρήνας της φιλοσοφίας του. Λογικό, αφού μόνο μπροστά στην προοπτική του τέλους μπορεί κανείς να καθορίσει την ίδια τη ζωή. Η επόμενη σκέψη του μου θυμίζει αρκετά τον Επίκουρο:

Αυτός που φοβάται τον θάνατο, είτε φοβάται την έλλειψη των αισθήσεων, είτε ένα διαφορετικό είδος αισθήσεων. Αλλά αν δεν έχεις αισθήσεις, τότε δεν μπορείς να αισθανθείς και οτιδήποτε κακό. Από την άλλη, αν αποκτήσεις αισθήσεις διαφορετικές, τότε θα είσαι με κάποιον άλλον τρόπο ζωντανός, κι άρα, ουσιαστικά, δεν θα έχεις πεθάνει.

Μην φοβάσαι τον θάνατό σου, αλλά καλωσόρισέ τον, αφού η φύση τον ζητάει όσο τίποτε άλλο.

Αλλά όλα αυτά τα λέει ένας άνθρωπος που είχε βρει τον σκοπό της ζωής του και κατέληξε να κυβερνά μια αυτοκρατορία. Το επόμενο μότο πρέπει να το κάνουμε τατουάζ στα μάτια μας:

Ένας άνθρωπος δεν θα πρέπει να φοβάται μήπως πεθάνει, μα μήπως δεν ξεκινήσει ποτέ να ζει.

Φυσικά, η βάση της Στωϊκής φιλοσοφίας είναι το ήθος, το ύψος στο οποίο στέκεσαι με τις δικές σου δυνάμεις, περπατώντας τον δρόμο της ζωής:

Αν εκτελείς εκείνα που απαιτεί η κάθε στιγμή, ακολουθώντας τον ορθό λόγο μ’ επιμέλεια, με θάρρος με καλή θέληση και χωρίς πάρεργα, τότε κρατάς τον δαίμονα του εαυτού σου διαρκώς αγνό, ωσάν να επρόκειτο αμέσως να τον επιστρέψεις.

Αν ένας αυτοκράτορας είχε ανάγκη να θυμίζει στον εαυτό του την αξία του, φανταστείτε πόσο φυσιολογικό είναι για εμάς να περνάμε κρίσεις αυτοπεποίθησης. Ο Αυρήλιος ήξερε να ψάχνει μονάχα μέσα του για κριτική και να γράφει τους haters στα τέτοια του:

Να θεωρείς τον εαυτό σου άξιο για κάθε λόγο, για κάθε έργο που είναι σύμφωνο με την φύση σου. Και να μη σε απασχολούν άλλων λόγια και μομφές που ίσως επακολουθήσουν. Αλλ’ αν αυτό που έκαμες ή είπες είναι καλό, να μη χαμηλώνεις ποτέ την δική σου αξία. Όλα αυτά γύρω σου λοιπόν να μην τα κοιτάζεις παρά τράβα τον ίσιο δρόμο κατά την φύση την δική σου και παγκόσμια. Και των δύο ο δρόμος είναι ένας και ο αυτός.

Και η (ηθική) αντρίλα ενός ακέραιου αυτοκράτορα συνοψίζεται σε μερικές προτάσεις:

Κάθε ενέργειά σου να προέρχεται από την θέλησή σου, να γίνεται με πνεύμα κοινής ωφελείας, μελετημένα και ποτέ από αντίδραση. Μην προσπαθείς να ομορφαίνεις την σκέψη σου με ψεύτικα στολίδια. Μην είσαι πολύλογος ούτε ν’ ανακατώνεσαι πολύ και σ’ όλα. Ο Θεός που είναι μέσα σου να κυβερνά αληθινόν άνδρα, ηλικιωμένο, με διάνοια πολίτου, άρχοντα που έχει τακτοποιημένα τα δικά του και θέση πολεμιστή που περιμένει έτοιμος το σύνθημα της αποχωρήσεως και ούτε όρκους χρειάζεται ούτε μαρτυρίες άλλων. Εσωτερικά ατάραχος δεν αισθάνεται ανάγκη από ξένες βοήθειες δεν ζητεί από άλλους την ησυχία του. Όρθιος λοιπόν πρέπει να στέκεσαι και όχι να σε ορθώνουν άλλοι.

Πάνω απ' όλα, ο Μάρκος Αυρήλιος ήταν άνθρωπος. Πίσω από τις υποχρεώσεις μιας αυτοκρατορίας, έτρεχε η πραγματική του ζωή, η καθημερινότητα, η γυναίκα του και τα παιδιά του, μια ζωή σχεδόν σαν τη δική μας. Αυτό που τον ξεχωρίζει, όμως, από τον μέσο άνθρωπο, είναι η αντίληψή του για την ευτυχία:

Η ευτυχία της ζωής σου εξαρτάται από την ποιότητα των σκέψεών σου: γι’ αυτό, πρόσεχε αναλόγως, να μην επιτρέπεις σκέψεις που δεν ταιριάζουν σε έναν ηθικό και λογικό άνθρωπο.

Δέξου τα πράγματα που σου φέρνει η μοίρα και αγάπησε τους ανθρώπους με τους οποίους η μοίρα σε φέρνει κοντά, αλλά κάντο με όλη σου την καρδιά.

Είναι τυχαίο που η απλότητα βρίσκεται στον πυρήνα κάθε φιλοσοφίας της ευτυχίας;

Πολύ λίγα πράγματα χρειάζονται για μια ευτυχισμένη ζωή - όλα (όσα χρειάζονται) βρίσκονται μέσα σου, στον τρόπο που σκέφτεσαι.

Θυμήσου πως ο άνθρωπος ζει μονάχα στο παρόν, σε αυτή την φευγαλέα στιγμή - και όλη του η υπόλοιπη ζωή είτε είναι παρελθόν κι έχει χαθεί, είτε δεν έχει εμφανιστεί ακόμα.

Η αλήθεια βρίσκεται σε απλές προτάσεις, όπως αυτές για την αξία των πράξεων. Just do it:

Μη σπαταλάς άλλον χρόνο να κουβεντιάζεις το πως πρέπει να είναι ένας καλός άνθρωπος. Γίνε ένας.

Μην πιστεύεις πως ότι είναι πολύ δύσκολο για σένα, είναι αδύνατον. Αν κάτι είναι ανθρωπίνως δυνατόν, τότε μπορείς να το κάνεις κι εσύ.

Ακόμη και η θρησκευτικότητά του παραμένει απλή, όπως πρέπει:

Προσευχή των Αθηναίων: «Βρέξε, βρέξε φίλε Θεέ Ζεύ, στα χωράφια των Αθηναίων και στις πεδιάδες». Ή να μην προσεύχεσαι ποτέ ή να το κάνεις έτσι απλά και ανοιχτόκαρδα.

Πολύ ενδιαφέρον έχουν οι απόψεις του για την φήμη. Βλέπετε, εδώ μιλάμε για έναν Ρωμαίο αυτοκράτορα. Κάτι τέτοιοι τύποι πίστευαν πως θα τους θυμούνται οι άνθρωποι για πάντα. Εδώ βλέπουμε κάτι καραγκιόζηδες του κώλου στην τηλεόραση να νομίζουν πως προσφέρουν έργο στους υπόλοιπους, πως είναι τόσο σημαντικοί που δεν μπορούμε χωρίς αυτούς.

Όχι, τα πράγματα δεν είναι έτσι. Η φήμη είναι ματαιοδοξία. Είναι αέρας - χάνεται έτσι όπως έρχεται, ξαφνικά, χωρίς να το καταλάβεις. Όπως οτιδήποτε δεν πηγάζει εκ των έσω, είναι αβάσιμο:

Πᾶν ἐφήμερον, καὶ τὸ μνημονεῦον καὶ τὸ μνημονευόμενον. Σύντομα θα έχεις ξεχάσει τον κόσμο, και ο κόσμος θα σε έχει ξεχάσει.

Σχετικά με την φήμη: Όπως και τα βουνά από άμμο, στοιβαγμένα το ένα πάνω στο άλλο κρύβουν το καθένα το προηγούμενο, έτσι και στη ζωή, οι προηγούμενες πράξεις κρύβονται γρήγορα από εκείνες που ακολουθούν μετά.

Ξεψωνιστείτε:

Σε έναν κόσμο που όλα τα υλικά σώματα είναι σαν ένα ποτάμι, και όλα τα ψυχικά και πνευματικά σαν ένα όνειρο, άυλο, η ζωή είναι ένας πόλεμος και η μετά θάνατον φήμη είναι κάτι που θα ξεχαστεί.

Τελικά, η ζωή για τους Στωϊκούς είναι μια τέχνη, μια διαδικασία που μαθαίνεται, ικανότητες που κερδίζεις και σου προσφέρουν ηρεμία ψυχής.

Ο άνθρωπος δεν είναι παρά κομμάτι ενός μεγαλύτερου συνόλου - κι έτσι πρέπει να φέρεται, χωρίς ψευδαισθήσεις μεγαλοσύνης.

Η Αρετή, για τους Στωϊκούς, είναι το μοναδικό πράγμα που οδηγεί στην ευτυχία - και έχουμε σίγουρα δύναμη πάνω στην Αρετή μας. Άρα, η ευτυχία είναι στο χέρι μας.

Και αυτό είναι το νόημα της ζωής για έναν Στωϊκό, ακόμη κι αν ήταν άρχοντας μιας μεγάλης αυτοκρατορίας:

Έχεις δύναμη πάνω στον νου σου, αλλά όχι σε εξωτερικά γεγονότα. Συνειδητοποίησέ το και θα βρεις κουράγιο.

Κάθε άνθρωπος αξίζει τόσο όσο και τα πράγματα με τα οποία ασχολείται.

Δεν είναι καλύτερο να χρησιμοποιήσω ότι είναι στις δυνάμεις μου σαν ελεύθερος άνθρωπος, παρά να επιθυμώ με έναν δουλικό και άθλιο τρόπο ότι είναι έξω από τις δυνάμεις μου;

Για εμένα, αυτή η τελευταία πρόταση τα λέει όλα:

Συνειδητοποίησε πως όλα είναι μια γνώμη - και η γνώμη είναι μέσα στις δυνάμεις σου.

Το βιβλίο "Τα εις εαυτόν" του Μάρκου Αυρήλιου μπορείτε να το βρείτε:

Η Checklist είναι ένα δι-εβδομαδιαίο newsletter για την παραγωγικότητα, τους στόχους, τη ζωή στο εξωτερικό, τη διαχείριση του χρόνου και ότι επηρεάζει τη ζωή μας.

Γίνε μέλος μαζί με 600+ αναγνώστες για να λαμβάνεις την Checklist στο email σου.

Η κάνε κλικ εδώ για να μάθεις περισσότερα.

Σχόλια:

Anonymous

Καλά λατρεύω τον Μάρκο Αυρήλιο και θεωρώ πως τα βιβλία του είναι δώρο για την ανθρωπότητα. Υπήρξε πολύ μεγάλη η συμβολή του στην ανθρώπινη σκέψη και είναι κομματάκι άδικο που όλοι ξέρουν από φιλοσόφους μόνο την τριάδα Σωκράτης - Πλάτωνας - Αριστοτέλης. Ας πούμε τέλος πάντων ότι κάποιοι άλλοι είναι για πιο ψαγμένους, όπως ο Αυρήλιος αλλά και ο Επίκουρος που ανέφερες και είναι μέγιστος σε θέματα θανάτου. Νομίζω πως ο Αυρήλιος είχε βρει το κόλπο για την ευτυχία και αυτό δεν είναι άλλο παρά το μυαλό μας. Το να σκεφτόμαστε θετικά, αισιόδοξα, το να μάθουμε ν' αντικαταστούμε μια κακή με μια καλή σκέψη, το να κάνουμε σκέψεις που αρμόζουν σε άνθρωπο και να μην έχουμε μέσα μας τον φόβο και την καχυποψία. Ακούγεται τόσο εύκολο αλλά στην πράξη είναι πολύ δύσκολο σ' έναν τεχνοκρατικό κόσμο μιζέριας! Αυτή η ανάρτηση σου είναι μάλλον μια ανάρτηση για κυνήγι της ευτυχίας. Γνώμη μου είναι πως εκτός απ' τον παράγοντα σκέψη, αυτό μας λείπει πλέον είναι η όρεξη. Το φαγητό, η βόλτα, το διάβασμα, το γέλιο.. είναι όλα δεδομένα και περνούν αφήνοντας μας να ψάχνουμε το χρήμα, την κοινωνική αναγνώριση, τις λουξούριες διακοπές, τα υλικά, κλπ κλπ. Επίσης, κάτι άλλο που μας κρατά πίσω είναι η μαζοποίηση, η οποία φέρνει καταπίεση και με την σειρά της δυσαρέσκεια. Για παράδειγμα, αυτή η εποχή πιο πολύ από κάθε άλλη, προσπαθεί να μας πείσει ότι όλοι διασκεδάζουμε με την ίδια μουσική, ότι σε όλους ταιριάζει ένα ντύσιμο, ότι όλοι χρειάζονται ένα αϊ-φον και πόσα ακόμα.. -Δανάη

Πως να διαβάζεις περισσότερα βιβλία. | Φοιτηtips

[…] Και αυτά, για να μην αρχίσουμε να μιλάμε για τα αμέτρητα non-fiction βιβλία, που μπορούν να σου μάθουν τα πάντα από το πως να διαβάζεις τη γλώσσα του σώματος, μέχρι το πως να είσαι ένας ηθικός αυτοκράτορας της Ρώμης. […]

Γιατί είναι κλειστά τα σχόλια;

Το Φοιτηtips βρίσκεται σε αρχειακή μορφή και νέα σχόλια δεν γίνονται δεκτά. Τα παλαιότερα, φυσικά, παραμένουν στα αρχικά τους άρθρα, για να κρατήσουν ζωντανές τις πολλές ενδιαφέρουσες κουβέντες που κάναμε μεταξύ μας.

Η κουβέντα, όμως, συνεχίζεται στο δι-εβδομαδιαίο newsletter The Checklist και στο κλειστό group των αναγνωστών. Για περισσότερα, κάνε κλικ εδώ.

Μήπως ο Viktor Frankl βρήκε το νόημα της ζωής; Οι αναγνώστες του Φοιτηtips γράφουν για το νόημα της ζωής - Part 1.